Yıkımın adı Jarhanpur, acının adı Filistin

Bugün Gazze'de çocuklar açlıktan ölüyor. Hastaneler yıkıldı, temiz su yok, elektrik yok. Bebekler mama bulamıyor, hastalar ilaçsızlıktan can veriyor. Savaş uçakları, ambulans konvoylarını ve yardım tırlarını hedef alıyor.

Başak Yağmur Eray

Superman belki dünyayı kurtarmaz. Ama doğru soruları sorar. Doğru yerlere bakar. En önemlisi de, vicdanı olan izleyiciyi harekete geçirir. Boravia’nın yıktığı şehir, sadece Jarhanpur değil. Aynı zamanda Gazze. Aynı zamanda dünyanın gözlerini kapattığı, kulaklarını tıkadığı her coğrafya.

Bazen bir film yalnızca bir film değildir. Bazen sinema perdesinde kurgusal bir şehir yıkıldığında, gerçek dünyada yerle bir edilen bir halkın acısı yankılanır. James Gunn’ın yönettiği yeni Superman filmi, tam da bu noktada anlam kazanıyor. Boravia’nın Jarhanpur’a saldırısıyla başlayan hikâye, ilk bakışta tipik bir kahramanlık öyküsü gibi görünse de, dikkatli bakan gözler için çok daha fazlasını sunuyor: Bir halkın yok oluşunu, dünyanın sessizliğini, sistematik suskunluğu ve bunun karşısındaki bireysel vicdanı.

Bugün Gazze'de olanlara bakmak, bu filmi başka bir gözle izlemeye neden oluyor. Filmde Jarhanpur halkının yaşadığı yıkım, çocukların bombalanan sokaklarda hayatta kalma çabası, molozların altındaki bedenler ve silikleşmiş umutlar; birer kurgu unsuru değil. Onlar, Gazze'de aylardır yaşananların sinemadaki izdüşümü. Belki isim verilmedi, belki doğrudan referans yapılmadı, ama her karede, her sessizlikte, her gökyüzü planında bir gerçeklik saklı: bir halkın yok edilme süreci.

Bugün Gazze'de çocuklar açlıktan ölüyor. Hastaneler yıkıldı, temiz su yok, elektrik yok. Bebekler mama bulamıyor, hastalar ilaçsızlıktan can veriyor. Savaş uçakları, ambulans konvoylarını ve yardım tırlarını hedef alıyor. Tüm bunlar olurken, Batı medyası hâlâ bu katliamı “İsrail'in meşru müdafaası” olarak sunmaya çalışıyor. Ama bu bir savaş değil. Bu bir halkın ekonomik, fiziksel ve psikolojik olarak sistemli biçimde yok edilmesidir. Bu bir soykırımdır.

Amerika Birleşik Devletleri bu süreçte açıkça taraf. İsrail’e hem askeri destek sağlıyor, hem diplomatik koruma. Bu yetmiyormuş gibi, Gazze için geliştirilen "yeniden inşa" projeleri konuşuluyor. Adı konmamış bir plan: Gazze’yi “medenileştirme” adı altında bir ticaret ve turizm alanına dönüştürmek. Yani önce haritadan sil, sonra üstüne otel dik. Bu yalnızca politik değil, ahlaki de bir çöküştür. Ve ne yazık ki Türkiye de bu süreçte ciddi bir sınav veremedi.

İktidar, ilk günlerde Gazze’ye yardım göndererek, meydanlarda güçlü açıklamalar yaparak Filistin halkına destek verdiğini ilan etti. Ancak perde arkasındaki ilişkiler bambaşkaydı. İsrail’le ekonomik işbirliği artarak devam etti. Ticaret hacmi 2024 sonunda rekor kırdı. ABD ile ilişkiler “stratejik ortaklık” vurgusuyla sürdü. Bu esnada halkın çoğu, Gazze için yardım toplarken, siyasi kadrolar İsrail'e limanları açık tuttu. Erdoğan’ın 2023 sonunda yaptığı “Hamas terörist değil, direniş örgütüdür” açıklamasının ardından gelen sessizlik, dış politikada geri adımın habercisiydi.

Bugün Filistin’de çocuklar susuz, aç ve korku içinde yaşıyor. Belki yaşayamıyor. Bu dünyada hâlâ o çocuklara sırtını dönenler varsa, bir süper kahraman filmindeki kurgu bile gerçeğe dönüşebilir. Ve bu da sanatın yapabileceği en büyük şeydir: gerçeği hatırlatmak.

Ama daha da dikkat çekici olan, hükümetin Gazze’deki yıkımı zaman zaman “başarı” gibi sunması. “Ateşkesi biz sağladık”, “yardımları biz ulaştırdık” gibi söylemlerle, büyük bir insanlık dramı iç politikada bir propaganda malzemesine dönüştürüldü. Oysa ortada kazanılmış bir şey yok. Binlerce çocuk öldü, yüz binlerce insan yerinden edildi. Sadece bu bile, siyasi şovdan uzak bir vicdan muhasebesi gerektiriyor.

Tam da bu ortamda bir süper kahraman filminde böyle bir hikâyeye tanık olmak, sıradan bir tesadüf değil. Superman gibi evrensel bir figür, yıllardır Amerikan değerlerinin timsali olarak karşımıza çıktı. Ama bu kez karşımızda farklı bir Superman var: sessizliğiyle konuşan, vicdanıyla taraf seçen, ama her şeyden önemlisi gözünü “doğulu” bir halkın yaşadığı acıdan kaçırmayan bir figür.

Filmde Superman’in doğrudan bir taraf alması değil, sessizce pozisyon alması önemli. Çünkü tıpkı gerçek dünyada olduğu gibi, bazen tarafsız kalmak en ağır taraftır. James Gunn, açık açık “bu bir Filistin hikâyesi değil” dese de, biz izleyiciler başka bir gerçekliği görüyoruz. Ve bu, sinemanın en büyük gücüdür: Söz söylenmeden bile anlam yaratmak.

Bu anlatı, bir dönüm noktası. Çünkü sinema, artık dünyanın en ağır sorunlarını yalnızca belgesellerin, sanat filmlerinin alanı olmaktan çıkarıyor. Superman gibi bir ticari dev, bu mesajı taşıyabiliyorsa, sanatın bu çağda hâlâ vicdanlı bir araç olabileceğini gösteriyor.

Sanat her zaman tarafsız olmak zorunda değil. Aksine, sanat gerektiğinde taraf almalıdır. İyiyle kötünün bulanıklaştığı, gerçeklerin çarpıtıldığı, çocukların katledildiği bir dünyada, “politize olmamak” bir lüks değil; bir ihmal, bir kaçıştır. Superman bunu yapmıyor. Belki hayal ürünü bir ülke, hayal ürünü bir kahraman ama gerçek acılarla iç içe örülmüş bir hikâye anlatıyor.

Bu bağlamda Türkiye'de sanat camiasının, sinemacıların, yazarların ve entelektüellerin sessizliği de ayrıca sorgulanmalı. Gazze'ye dair kaç roman yazıldı? Kaç tiyatro oyunu sahneye kondu? Kaç film çekildi? Bu sessizlik de, tıpkı siyasi sessizlik kadar tehlikeli. Çünkü kültür ve sanat dünyası da toplumsal hafızanın taşıyıcısıdır. Unutulmaması gereken şudur: vicdansızlık sadece öldürenlerin değil, görüp de susanların da suçudur.

Unutma: Sessizliğin bile yankısı vardır. Ve bazen bir film, bir siyasetçiden daha çok şey söyler.