Çöl Gezegeni’nden Ortadoğu’ya: Dune’un zamansız mesajı

İran’ın nükleer programı ve İsrail’in buna yönelik politikaları, Dune’daki baharatın kontrolü için verilen savaşları anımsatır; her iki durumda da kaynak, güç ve hayatta kalma mücadelesi merkezi bir rol oynar.

Çağatay Arslan

Günümüzde, İran ve İsrail arasındaki kırılgan ateşkes ve devam eden enerji kaynakları odaklı gerilimler, Herbert’ın vizyonunun ne denli isabetli olduğunu bir kez daha kanıtlar. Dune, sadece geçmişi ve bugünü anlamak için değil, aynı zamanda insanlığın doğayla ve birbirleriyle ilişkisini yeniden düşünmesi için bir uyarı ve ilham kaynağı olarak kalmaya devam eder.

Çöl Gezegeni Dune, Frank Herbert’ın hayal gücünden dünyaya miras kalmış bir başyapıttır. Aynı zamanda bir ekolojist, çölde yön bulma uzmanı ve izci olan Herbert, Dune’u yaratırken bu birikimlerinden beslenmiştir. İngilizce’de “çöl” anlamına gelen Dune, adıyla bile hikâyenin ruhunu yansıtır.

Dune’u Star Wars gibi bilimkurgu hikâyelerinden ayıran en önemli unsur, tasvir ettiği zaman ötesi hayatın aslında günümüz dünyasının bir yansıması olmasıdır. Sinema filmi ya da bilgisayar oyunuyla değil, kitabı okuyarak tanışanlar için Dune, dinler tarihi, siyaset bilimi, ekoloji, uluslararası ilişkiler ve savaş sosyolojisi gibi alanlarda bir başvuru kaynağıdır.

Dune, yani Çöl Gezegeni, Fremen adıyla bilinen dayanıklı bir halkın yaşam alanıdır. Bu kurak dünyada bir damla bile yağmur yoktur. Fremenler, kendi vücut sıvılarını damıtarak hayatta kalır ve günün ilk saatlerinde oluşan çiğ damlalarını depolarında biriktirerek su ihtiyaçlarını karşılar. Yağmursuz bir gezegende tek bir damla suyun bile kaybedilmesi düşünülemez.

Çöl Gezegeni, tüm galaksinin peşinde olduğu bir kaynağı barındırır: baharat. Bu kaynak, uzay araçlarından santrallere kadar her şeyin enerjisini sağlar ve hatta ölümsüzlüğün ya da ölüme karşı durmanın sırrını taşır. Galaksideki tüm dünyalar için baharatı hasat etmek en büyük hedeftir.

Galakside iki büyük güç hakimdir: şeytani Harkonnenler ve asil Atreidesler. Birbirleriyle doğrudan savaşmasalar da, Dune’daki baharat kaynakları için sık sık karşı karşıya gelirler. Harkonnenler, en çok baharatı en kısa sürede toplayarak galaksideki egemenliklerini pekiştirmeyi amaçlar. Atreidesler ise bu kaynağa Harkonnenler kadar ihtiyaç duysa da daha ılımlı bir yaklaşım sergiler ve dünyayı hakimiyet altına alma konusunda onların pervasızlığına sahip değildir.

Çöl Gezegeni’nin zorlu yaşam koşullarını daha da tehlikeli kılan bir başka unsur, baharat hasadında kullanılan makineleri ve işçileri yutan devasa kum solucanlarıdır. Yüzeydeki seslere duyarlı bu canavarlar, kumun altında sessizce yaklaşarak her şeyi yutar. Aynı zamanda, baharatın oluşumunda bu solucanların da payı vardır.

Dune – Çöl Gezegeni, “iyi bilim kurgu, iyi edebiyattır” sözünü doğrulayan bir hikâye olarak insanlık tarihine armağan edilmiştir. 20. yüzyıl tarihine aşina olanlar, bu hikâyeyi başta petrol olmak üzere fosil yakıtlarla şekillenen medeniyetin bir alegorisi olarak okuyacaktır. Fosil yakıtların dünya için taşıdığı değerin yol açtığı yıkım ve acılar, Herbert’ın hayal gücünden yansıyanların bile ötesine geçtiğini gösterir. Üstelik Herbert, bu eseri 1970’lerden önce kaleme almıştır; öngörülerinin haklılığı, zamanla daha da belirginleşmiştir.

Çöldeki dayanıklı Fremenler, çöl yaşamına uyum sağlamış bedevi halkları temsil eder. Herbert’ın çok katmanlı anlatımı, hikâyenin dinsel boyutuna da özel bir yer ayırır. İslam, Hristiyanlık ve Zen felsefesinden esinlenen unsurlar, bu derinliği zenginleştirir.

Frank Herbert’ın Dune’u, yalnızca bir bilimkurgu başyapıtı değil, aynı zamanda insanlığın kaynak, güç ve inanç eksenindeki mücadelelerinin zamansız bir yansımasıdır.

20. yüzyıl boyunca yaşanan iki dünya savaşı ve ardından dünyanın büyük güçler tarafından paylaşılması, halkların ise bu paylaşımda figüran gibi konumlandırılması, Dune’un epik bir itirazıdır. Fremenler, Harkonnenlerin saldırganlığına karşı kendilerini korurken, Atreideslere karşı da temkinli davranır. Çölün enerji veren kumullarının susuzluğu ve tehlikeleri içinde süper güçlerin çatışma alanı olmaktan hiç de memnun değildirler.

Frank Herbert’ın ekolojiye olan ilgisi, Dune’u dünyanın bütünsel korunmasına dair bir manifesto haline getirmiştir. Yazarın kendi yazdığı ek ciltler ve ölümünden sonra oğlu Brian Herbert ile Kevin J. Anderson’ın katkılarıyla genişleyen bu külliyat, her zaman ilk kitabın ana fikrine sadık kalmıştır.

Frank Herbert’ın Dune’u, yalnızca bir bilimkurgu başyapıtı değil, aynı zamanda insanlığın kaynak, güç ve inanç eksenindeki mücadelelerinin zamansız bir yansımasıdır. Bu epik hikâye, özellikle İran ve İsrail arasındaki gerilimlerle, Ortadoğu’nun 20. ve 21. yüzyıldaki süreçlerine çarpıcı bir ayna tutar. Petrol ve nükleer enerji gibi stratejik kaynaklar etrafında dönen çatışmalar, büyük güçlerin bölgesel hegemonya mücadeleleri ve yerel halkların kendi kaderlerini belirleme çabaları, Fremenlerin çöldeki direnişiyle güçlü bir paralellik taşır.

İran’ın nükleer programı ve İsrail’in buna yönelik politikaları, Dune’daki baharatın kontrolü için verilen savaşları anımsatır; her iki durumda da kaynak, güç ve hayatta kalma mücadelesi merkezi bir rol oynar. Günümüzde, İran ve İsrail arasındaki kırılgan ateşkes ve devam eden enerji kaynakları odaklı gerilimler, Herbert’ın vizyonunun ne denli isabetli olduğunu bir kez daha kanıtlar. Dune, sadece geçmişi ve bugünü anlamak için değil, aynı zamanda insanlığın doğayla ve birbirleriyle ilişkisini yeniden düşünmesi için bir uyarı ve ilham kaynağı olarak kalmaya devam eder.