Ahlaki ve yapısal krizlerin aşındırdığı toplumsal güven

Toplumsal güvenin yeniden inşası, ancak köklü bir dönüşümle mümkündür. İlk adım, liyakat ilkesinin yeniden tesis edilmesidir. Eğitimden kamu yönetimine kadar her alanda ehliyet ve yetkinlik önceliklendirilmelidir.

Tunay Şendal

Türkiye, tarih boyunca birçok zorluğu aşmış bir toplumdur. Ancak bugünkü sınav, yalnızca ekonomik ya da siyasi değil, aynı zamanda ahlaki ve toplumsal bir sınavdır. Toplumsal güvenin yeniden inşa edilmesi, her bireyin, her kurumun ve her yöneticinin sorumluluğundadır. Bu sorumluluk, yalnızca bir zorunluluk değil, aynı zamanda bir umut ışığıdır. Çünkü güven, bir toplumun en büyük sermayesidir; ve bu sermaye, doğru adımlarla yeniden kazanılabilir.

Toplumsal güven, bir toplumun ayakta kalmasını sağlayan görünmez bir harçtır. Bu harç, bireylerin birbirine, kurumlara ve devlete duyduğu inancın somut bir yansımasıdır. Ancak Türkiye’de son yıllarda bu harç, liyakatsizlik, ahlaksızlık, sahtekârlık ve yolsuzluk gibi derin yaralar açan dinamiklerle sarsılmaktadır. Toplumsal güvenin erozyona uğraması, bir toplumun yalnızca bugünü değil, geleceği için de ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.

Toplumsal Sözleşmenin İhaneti

Liyakat, bir toplumun işleyişinde adaletin ve eşitliğin temel taşlarından biridir. Ancak Türkiye’de liyakat, yerini çoğu zaman sadakat ve kayırmacılığa bırakmıştır. Kamu kurumlarında, özel sektörde ve hatta akademik dünyada, ehliyet ve liyakat yerine bağlantılar, siyasi yakınlıklar ya da maddi çıkarlar ön planda tutulmaktadır. Bu durum, bireylerin yetkinlikleriyle değil, ilişkisel ağlarıyla yükseldiği bir sistemin kök salmasına yol açmıştır. Toplum, hak edenin değil, hak etmeyenin yükseldiği bir düzenin tanığı oldukça, güven duygusu derin bir yara almaktadır.

Liyakatsizlik, yalnızca bireylerin değil, kurumların da meşruiyetini sorgulanır hale getirmektedir. Bir toplumda liyakat ilkesi zedelendiğinde, bireyler arasında rekabetin yerini umutsuzluk ve yabancılaşma almaktadır. İnsanlar, çaba göstermenin değil, doğru kişilere yakın durmanın başarı getirdiğine inanmaya başlamıştır. Bu inanç, toplumsal motivasyonu kemirmekte, kolektif hedeflere olan bağlılığı zayıflatmaktadır.

Liyakatsizliğin en vahim sonucu, yetkin olmayan bireylerin kritik pozisyonlara gelmesidir. Bir doktorun, bir mühendisin ya da bir yöneticinin ehliyetsizliği, yalnızca o bireyin başarısızlığıyla sınırlı kalmaz; toplumun genel refahını tehdit eder. Örneğin, bir kamu projesinin yanlış ellerde yönetilmesi, kaynakların israfına, hatta insan hayatlarının tehlikeye atılmasına yol açmaktadır. Nasıl sahip olunduğu hesaplanamayan bir düzine diplomanın yanında, aynı anda yapılan iki doktora derecesi gibi ‘’üstün başarılar’’, toplumun devlete ve kurumlara olan güvenini derinden sarsmaktadır.

Liyakatsizlik, bir toplumun kendi potansiyeline ihanet etmesidir; çünkü yetkinliklerin değil, çıkarların öncelendiği bir düzen, uzun vadede toplumsal çöküşü kaçınılmaz kılmaktadır.

Toplumsal güvenin yeniden inşası, ancak köklü bir dönüşümle mümkündür. İlk adım, liyakat ilkesinin yeniden tesis edilmesidir. Eğitimden kamu yönetimine kadar her alanda ehliyet ve yetkinlik önceliklendirilmelidir. İkinci olarak, ahlaki değerlerin yeniden canlandırılması gerekmektedir. Toplum, dürüstlüğün ve doğruluğun ödüllendirildiği bir düzen görmelidir. Son olarak, yolsuzlukla mücadelede şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkeleri benimsenmelidir. Ancak bu adımlar, güçlü bir siyasi irade ve toplumsal bir mutabakatla hayata geçirilebilir.

Toplumun Manevi Omurgasının Kırılması

Ahlak, bireylerin birbirine ve topluma karşı sorumluluklarının temelini oluşturur. Ancak, kişisel çıkarların toplumsal faydanın önüne geçtiği bir ortamda, ahlaki değerler aşınmaktadır. Türkiye’de son yıllarda, etik ilkelerden sapma, gündelik hayatın her alanında kendini göstermektedir. Küçük ölçekli rüşvetlerden, büyük çaplı yolsuzluklara kadar uzanan bu ahlaki çöküş, toplumun manevi omurgasını kırmaktadır. İnsanlar, dürüstlüğün değil, kurnazlığın ödüllendirildiğini gözlemledikçe, ahlaki duruşlarını sorgulamaya başlamıştır. Bu durum, bireylerin birbirine olan güvenini zedelemekte, toplumsal dayanışmayı baltalamaktadır.

Ahlaksızlığın toplumsal güven üzerindeki etkisi, yalnızca maddi kayıplarla ölçülemez. Bir toplumda dürüstlük ve doğruluk ilkeleri terk edildiğinde, bireyler arasında empati ve dayanışma duygusu da zayıflamaktadır. Örneğin, bir kamu görevlisinin kişisel çıkarları için kuralları çiğnemesi, yalnızca o kurumu değil, tüm sistemi sorgulanır hale getirmektedir. Toplum, bu tür olayları izledikçe, “herkes böyle yapıyorsa, ben neden dürüst olayım?” sorusunu sormaya başlamıştır. Bu soru, toplumsal güvenin en büyük düşmanıdır; çünkü bireyleri ahlaki bir nihilizme sürüklemektedir. Ahlaksızlık, bir toplumun kendi değerlerine olan inancını yok etmekte, insanları yalnızlığa ve güvensizliğe mahkûm etmektedir.

Kamu kaynaklarının kötüye kullanılması, yalnızca maddi bir kayıp değil, aynı zamanda toplumun adalet duygusuna vurulan bir darbedir. Türkiye’de yolsuzluk, sistematik bir sorun haline gelmiş, toplumun her katmanına sirayet etmiştir. Yolsuzluk, bir toplumun kanını emen bir sülük gibidir; çünkü ortak kaynakları tüketirken, bireylerin geleceğe olan umudunu da yok etmektedir.

Yolsuzluğun en çarpıcı sonucu, eşitsizlik duygusunu körüklemesidir. Toplum, kaynakların adil dağıtılmadığını, yalnızca belirli bir zümrenin zenginleştiğini gördükçe, öfke ve çaresizlik hissetmektedir. Bu his, toplumsal barışı tehdit etmekte, bireyleri sisteme karşı yabancılaştırmaktadır. Dahası, yolsuzluk, liyakatsizlik ve ahlaksızlıkla birleştiğinde, bir toplumun çürüme süreci hızlanmaktadır. Örneğin, bir kamu projesinin liyakatsiz kişilere emanet edilmesi ve bu süreçte yolsuzlukların ortaya çıkması, toplumun hem adalet duygusunu hem de kurumlara olan inancını yok etmektedir. Bu tür olaylar, toplumsal güvenin kalesini bir kumdan kaleye çevirmektedir; en ufak bir dalgada yıkılmaya hazır bir yapı ortaya çıkmaktadır.

Toplumsal Güvenin Yeniden İnşası Mümkün mü?

Türkiye’de toplumsal güvenin erozyona uğraması, liyakatsizlik, ahlaksızlık ve yolsuzluk gibi birbirini besleyen dinamiklerin bir sonucudur. Bu dinamikler, toplumun yalnızca bugünü değil, geleceğini de ipotek altına almaktadır. Liyakatsizlik, hak edenin değil, hak etmeyenin yükseldiği bir düzen yaratmış; ahlaksızlık, toplumun manevi omurgasını kırmış; yolsuzluk ise ortak kaynakları talan ederek adalet duygusunu yok etmiştir. Bu çürüme sarmalı, toplumun her bireyini derinden etkilemekte, kolektif bir umutsuzluk ve güvensizlik iklimi yaratmaktadır.

Peki, bu karanlık tablodan çıkış mümkün müdür?