Belediye Meclis Üyelerine şeffaflık çağrısı: Kesin hesap denetimi

Kamuya açık yapılan meclis toplantılarına katılarak izlemek, tabloların açık ve anlaşılır olmasını talep etmek, harcamaların bütçedeki gibi harcanıp harcanmadığını sorgulamak, demokratik bir hak olarak oy verenlerin cebinde durmaktadır.

Gönen Orhan

Burada, hep savunageldiğimiz şeffaflığın olabilmesi ve sorgulamanın yapılabilmesi için, yasalarda olmayan paradigmal bir değişikliğe ihtiyaç var. Örneğin kesin hesabın meclise sunulmasından sonra sevk edilen kesin hesap komisyon başkanının belediye meclisinde yer alan muhalefet partisi veya partilerinin grup sözcüsünün olması bir adım olabilir.

Her yılın mayıs ayı, Belediye Meclislerinin kesin hesap görüşme ve kesinleştirme ayıdır. Bu nedenle Katılımcı Bütçe yazılarına ara verip belki bir-kaç meclis üyesi okur umuduyla kesin hesap yazısını kaleme almak istedim.

Nedir kesin hesap? Belediyelerin bir yıl önceki yıl bütçesinde tahmin edilerek kabul edilen gelir ve giderlerinin uygulama sonuçlarını gerekçeleriyle birlikte ortaya koyan hesap cetveli raporudur.

“Cetvel” diyoruz, çünkü Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’ne göre belirli bir usulde hazırlanarak tablolaştırılır.

“rapor” diyoruz,çünkü, bir önceki yılın bütçesinin ne kadar gerçekçi hazırlandığını, tahmin edilen gelirlerin gerçekleşme veya gerçekleşememe oranlarını ve de en önemlisi harcamaların nerelere nasıl yapıldığını gösterir.

Hani şeffaflık diyoruz ya; kıstaslarından biri ihalelerin yıl boyunca şeffaf bir biçimde izlenebilirliği, kime nasıl verildiğinin bilinmesi iken, diğer ve de en önemlisi mal ve hizmet alımları için yapılan harcamaların içeriği, boyutu, dağılımı ve de en önemlisi kent yaşam refahı için harcanıp harcanmadığı olmalıdır. İşte kesin hesap denetimi tam da burada başlamaktadır.

Biraz geriye gidip hatırlayalım:

1- Öncelikle, Belediye Seçimlerinden hemen sonra Belediye başkanı, altı ay içinde; stratejik plânı hazırlayarak Belediye Meclisine sunar.

2- Başkan, hazırlanan stratejik plana uygun olarak ve ilgili olduğu yıl başından önce yıllık performans (faaliyet) programı hazırlayıp belediye meclisine sunar.

3- Başkan, performans programına uyumlu olarak ilgili yıl için bütçe hazırlar ve belediye meclisine sunar.

4- Başkan, her yıl mayıs ayında bir önceki yılın bütçe gerçekleşmesini gösteren kesin hesap raporunu Meclise sunar.

Görüldüğü üzere, stratejik plandan başlayarak performans planı ve bütçe bir illiyet silsilesi ile birbirine bağlıdır. Kesin hesap ise bu nedenselliğin son ve çıplak evresidir. Harcamalar neye ve kime göre yapılmış, alımlar objektif gerçekleşmiş mi, kapsayıcı ve adil dağılmış mı, temel belediyecilik hizmetleri ve toplumcu amaçlar gözetilmiş mi? Soruları çoğaltabiliriz. Burada asıl olan Belediye Meclisinin önüne gelen raporun ayrıntıları ile izlenebilirliği, hesap sorulabilirliği ve ezcümle denetimidir.

Adım adım ilerleyelim:

Kesin hesap; mali hizmetler birimi tarafından mali yılın bitiminden itibaren hazırlanarak, Belediyelerde Nisan ayı içinde encümene (belediye yürütme organına ) sunulur. Encümen kesin hesabı en geç Nisan ayının sonuna kadar inceleyip, görüşü ile birlikte meclisin Mayıs ayı toplantısında görüşülmek üzere Başkan’a sunar.

Belediye Başkanı kendisine sunulan Kesin Hesabı Mayıs ayı meclis toplantısı gündemine alarak meclise sunar. Kesin hesabın görüşülmesi ve kesinleşmesinde, bütçeye ilişkin hükümler uygulanır.

Kesin hesabın meclislerde görüşülmesine ilişkin toplantı süresi en çok beş gündür.

Büyükşehir ilçe ve belediyelerinin kesin hesapları ayrıca Büyükşehir belediye meclisinde görüşülmez. Ancak Büyükşehir Belediyesi Kanununun 14 üncü maddesine göre büyükşehir belediye başkanına gönderilir.

Son olarak kesin hesap Haziran ayının sonuna kadar Sayıştay Başkanlığına gönderilir.

Kesin hesap neleri kapsar?

• Bütçe Giderleri Kesin Hesap Cetveli

• Bütçe Gelirleri Kesin Hesap Cetveli

• Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Kesin Hesap Cetveli

• Genel Mizan

• Bilanço

• Görev Yapan Muhasebe Yetkililerine Ait Liste

• Gerek duyulan diğer belgeler.

Belediye Meclis Üyesi, meclis gündemine alınarak kendisine sunulan bu tablolar karşısında ne yapmalı veya genellikle uygulamada işleyiş nasıl gerçekleşiyor?

İlk görünen sunulan tabloların “çok tablo”, görsel anlatımdan uzak yoğunlukta, rakam ve nedeni hakkında açık olmayan, destek almadan anlaşılmaz oluşu. Belediye meclis üyelerinin yaş, eğitim ve mesleklerinden bağımsız olarak bütçe okur- yazarlığı olmadan tabloların anlaşılması oldukça zordur. Eğer üyeler arasında meslek olarak mali müşavir, finansçı, işletmeci veya meraklısı varsa ne ala; anlayanlar bilemeyenlere tercüme ederek tablolar çözülmeye çalışılır. Belki karikatürize gibi gelecektir ama anlayabilenlerin oranı mumla aranacak niceliktedir. Hal böyle olunca, bütçe tasarısında olduğu gibi hamaset konuşmaları ile beş günde bile ayrıntıları ile ancak anlaşılabilecek kesin hesap tabloları genelde meclis çoğunluğunu elinde bulunduran siyasi grup tarafından kabul edilerek kesinleşir.

Önceki yılın bütçesi ile mukayeseli olarak gelen tablo

Stratejik plana bağlı tasarlanan performans planı ile gerçekleşen faaliyetler karşılaştırması,

Önceki yıl bütçesinde tasarlanan ile kesin hesapta gerçekleşen rakamlar karşılaştırması,

Önceki yıl bütçesinde yer alan gelirlerin tahakkuk ve tahsilat karşılaştırması,

Önceki yıl bütçesinde yer alan giderlerin kesin hesap karşılaştırması,

Bütçedeki personel harcamalarının, öngörülen üst limitler (% 30 , % 40) karşılaştırmasını kapsamalı.

Aşağıya aldığımız adı bizde saklı belediye kesin hesap tablosu üzerinden bazı soruları sorabiliriz.

GİDERLERİNİN EKONOMİK SINIFLANDIRILMASINA GÖRE :

NET BÜTÇE GERÇEK GİDER

1. PERSONEL GİDERLERİ 28.567.000,00 27.970.402,47

2. SOS.GÜVEN.KURUM.DEV.PRİMİ GİD. 4.628.000,00 4.420.937,00

3. MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ 211.028.400,00 206.707.084,47

4. FAİZ GİDERLERİ 6.371.500,00 6.361.106,17

5. CARİ TRANSFERLER 6.789.100,00 6.770.195,84

6 .SERMAYE GİDERLERİ 142.936.000,00 141.699.930,05

7. SERMAYE TRANSFERLERİ 14.680.000,00 14.680.000,00

8. BORÇ VERME 0,00 0,00

9. YEDEK ÖDENEKLER 0,00 0,00

TOPLAM 415.000.000,00 408.609.656,00

1. Soru : Birinci satırda yer alan personel giderleri reel mi? Yoksa 6. Satırda yer alan sermaye giderleri, eğer Taşeron Yasası sonrası kurulan personel şirketinde yer alan çalışanların ücretlerini ödemek için aktarılan sermaye ise toplam çalışan ödemesi 1 ve 6. fasılların toplamı 169 670 332 TL olup, bağlı şirketler çalışanları dahil çalışan ücret ödemeleri, bütçenin % 40’ını geçmemesi gerekirken bu toplamın bütçe oranı % 41,5 dur. Aradaki fark küçük olsa da neden sorusunu hak etmektedir. Bir önceki yıl bütçesi 1.5 yıl önce hazırlandığı ve kesin hesap yeni geldiği için arada emekli olan, ayrılıp veya başka nedenle boşalan kadrolara alımda bu oran gözetilmiş midir? Kaldı ki bir kısım belediyelerde bu oran % 60 ‘lara kadar çıkabilmektedir.

2. Soru: İkincisatırda yer alan SGK giderleri ödenmiş midir? Birçok belediyenin kesin hesabında yer almasına rağmen bu primler ödenmemektedir. Devamla 7. Satırdaki sermaye transferleri çalışanlardan kesilen gelir vergisini de kapsıyorsa bu kesintiler vergi dairesine yatırılmış mı? Bir çokbelediyede bu kesintiler kesin hesapta yer almasına rağmen vergi dairesine yatırılmıyor. Bu durumda sorulması gereken yatırılmayan SGK ve Gelir vergisi nereye harcanmaktadır?

3. Soru: Ayrıntılı incelenmesi gereken yer 3. Fasılda yer alan Mal ve Hizmet Alım Giderleridir. Bütün ihaleler bu fasılda yer almaktadır. Temel Belediyecilik Hizmetleri ve Toplumsal Demokratik Belediyecilik Hizmetlerinin sorgulanacağı yer burasıdır. Yapılan mal ve hizmet alımları için ihtiyaç analizi yapılırken, stratejik plan ve performans planı göz önüne alınmış mıdır? Alımlar reel piyasa araştırmasına dayanmış mıdır? Yaklaşık maliyetler gerçekçi midir? Rekabet unsurları sağlanmış mıdır? Alınan mal ve hizmet tanımlanan kalite ve ihtiyacı karşılamış mıdır? Bu soruları çoğaltabiliriz. Kesin hesap özet bir rapor olmasının ötesinde belediye meclis üyeleri tarafından bir yılın gerçek harcamalarının sorgulanacağı yer olacağı için mış gibi görüşülmesinin ötesine taşınabiliyor mu?

Ve bütün bu karşılaştırmaların sonunda, kentte yaşayanlar için tasarlanan bütçe, kesin hesap sorgulamasında kente eşit, adil ve kapsayıcı harcanmış mı?

Devamla kesin hesabın görüşüleceği meclis toplantısı başkanının en fazla üyesi bulunan muhalefet partisinin grup başkanvekili olması sorgulama ve denetimi ‘mı’ş gibi olmanın ötesine taşıyabilir. Veya kesin hesapta muhalefetin sorgulama hakkının ertelenemez ve belirleyici olabilmesi için yasal olarak bilenen ve alışılmış yöntemlerin dışına çıkarak muhalefetin söz ve sorgulama hakkının olduğu farklı bir yöntem de olabilir. Şeffaflık ve denetim için bildiklerimizi ters yüz edebilirsek yerel demokrasinin demokratikleşmesine karınca kararınca katkı koyabilir miyiz?

Bir önceki yılın hazırlanan ve kabul edilen bütçesi “katılımcı bütçe” anlayışıyla hazırlanmamış olsa bile, kent hakkını sorgulayacak komşuların, meslek odalarının, sivil toplum kuruluşlarının görüşleri alınmamış olsa bile, kesin hesap belediye meclisine geldiğinde sorgulamak, ayrıntı istemek, bütçe hakkından kaynaklanan denetim mekanizmasını işletmek mümkündür. Kamuya açık yapılan meclis toplantılarına katılarak izlemek, tabloların açık ve anlaşılır olmasını talep etmek, harcamaların bütçedeki gibi harcanıp harcanmadığını sorgulamak, demokratik bir hak olarak oy verenlerin cebinde durmaktadır.

Temsili demokrasinin seçim-sandık ve oy üçlemesi ile seçilen belediye meclis üyeleri ise iktidar veya muhalefeti fark etmeksizin önlerine gelen kesin hesap tablolarının ayrıntılı incelemesini yapabilmeli, bütçe ile uygulama arasındaki karşılaştırmalı tabloları sorgulayabilmeli. Meclis üyesi biliyor ki, bütçenin kaynağında vatandaştan toplanan merkezi ve yerel vergiler var. Ve gerek temsil zorunluluğu olarak vergi ödeyen kent yaşayanlarının, gerekse adına! bulundukları mecliste meclis üyelerinin, vergilerin nereye gittiğini, nasıl harcandığını bilme, öğrenme ve sorgulama hakları var. Ve de en önemlisi bir önceki yılın bütçesi gerçekleşen kesin hesapta komşularımızın ihtiyaç ve önceliklerine, kentin, yerelin, mahallenin ihtiyaçlarına göre yer almış mı?

Meclise gelen kesin hesabın görüşülmesindeki açmaz, belediye yönetimini elinde bulunduran partinin meclis üyelerinin genellikle, bürokratlarca hazırlanan tabloları sorgulamaması,yapılanların doğru olduğuna ön kabulle bakması, muhalefet meclis üyelerinin ise en bilinen giderlere odaklanarak tablodan hamaset siyaseti çıkarmasıdır. Oysa bürokrat, kesin hesabın hak temelli, adil ve kapsayıcı olması ile ilgilenmeden, farklı birimlerden gelen rakamları uymakla zorunlu olduğu mevzuata göre dizmekle ilgilenmekte ve tablolara rakamlar dizini olarak bakmaktadır. Meclis gündemine gelene kadar, kesin hesap cetvellerinin belediye içinde önceki yıl bütçesi ile karşılaştırma ve sorgulaması yapılmadığı için, yasanın öngördüğü beş günlük sürede ne anlaşılıp sorgulanacaksa kesin hesabın akıbeti de sükut ikrardan gelir denilerek kabul edilecektir.

Dahası kesin hesap gibi önemli bir raporun görüşüleceği meclis toplantısı açılırken, diğer toplantılarda yapıldığının benzeri, grup sözcülerinin ülke gündemine ait gelişmeleri, önemli gün ve anmaları meclis gündeminin başat konuları haline getirerek, belediye meclis içi parti tartışmaları ile sorgulama enerjisinin sönümlenmesi neredeyse sıradan bir meclis üyesi refleksi. Yukarıya aldığımız kesin hesap tablosu ilgili belediyenin meclis gündeminde 9. Sırada yer almaktadır. Bu gündem maddesine gelene kadar görüşülecekler, komisyona sevk edilecek olsa bile gerekli ve yeterli zamana sahip olmaktan yoksun kalmakta. Haksızlık etmeyelim, kesin hesabın önceden dağıtıldığı belediyelerde, gelir ve giderleri, bilançoları, performansa uygunluğu sorgulayan meclis üyelerinin varlığını göz ardı etmeden, mayıs ayı meclislerinin bu anlamda bir denetim mekanizması olmasını dileyelim.

Belki de burada, hep savunageldiğimiz şeffaflığın olabilmesi ve sorgulamanın yapılabilmesi için, yasalarda olmayan paradigmal bir değişikliğe ihtiyaç var. Örneğin kesin hesabın meclise sunulmasından sonra sevk edilen kesin hesap komisyon başkanının belediye meclisinde yer alan muhalefet partisi veya partilerinin grup sözcüsünün olması bir adım olabilir. Devamla kesin hesabın görüşüleceği meclis toplantısı başkanının en fazla üyesi bulunan muhalefet partisinin grup başkanvekili olması sorgulama ve denetimi ‘mı’ş gibi olmanın ötesine taşıyabilir. Veya kesin hesapta muhalefetin sorgulama hakkının ertelenemez ve belirleyici olabilmesi için yasal olarak bilenen ve alışılmış yöntemlerin dışına çıkarak muhalefetin söz ve sorgulama hakkının olduğu farklı bir yöntem de olabilir. Şeffaflık ve denetim için bildiklerimizi ters yüz edebilirsek yerel demokrasinin demokratikleşmesine karınca kararınca katkı koyabilir miyiz?

Belki zor iş ama, bildiklerimiz ve alışkanlıklarımızı bir kenara koyarak demokrasiyi savunmak yapılamaz değil.