“Süreçteki” talepler ve toplumdaki onay düzeyleri

Özet

Bu makale, Türk-Kürt meselesinde mevcut süreçte tarafların dile getirdiği somut talepleri ve bu taleplere ilişkin Türk ve Kürt toplum kesimlerindeki onay düzeylerini karşılaştırmalı biçimde analiz etmektedir. Önceki yazıda incelenen söylemsel farkların, bu kez toplumsal destek oranlarına nasıl yansıdığı gösterilmektedir. Yazar, güncel kamuoyu araştırmalarıyla kendi gözlemlerini birleştirerek güven arttırıcı önlemlerden negatif ve pozitif barış taleplerine uzanan geniş bir tablo oluşturmuştur. Bulgular, Kürt toplum kesiminde hemen bütün taleplere çok yüksek destek, Türk kesiminde ise yalnızca demokratikleşme ve güven arttırıcı adımlara kısmi destek olduğunu göstermektedir. İki taraf arasında en yüksek mutabakat noktası, PKK’nin silah bırakması talebidir. Makale, kalıcı barışın yalnızca siyasal değil, söylemsel ve duygusal bir dönüşüm gerektirdiğini; bu dönüşümün ise kapsamlı bir Hakikat ve Adalet Komisyonu benzeri yüzleşme süreciyle mümkün olabileceğini savunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Türk-Kürt meselesi, barış süreci, toplumsal destek, negatif barış, pozitif barış, demokratikleşme, Hakikat ve Adalet Komisyonu

xxx

Giriş

Bir önceki makalede (Paker, 2025, 5 Ekim) süreçte Türk ve Kürt taraflarındaki hâkim söylemleri tartışmış, bu iki hâkim söylem arasındaki çok geniş açı nedeniyle, bu söylemler kısmen de olsa dönüştürülmeden ve yeni-ortak (üçüncü) bir söylem geliştirilip toplumun önemli bir kesimi tarafından sahiplenilmeden ne negatif ne de pozitif barış süreçlerinde ilerlemenin pek mümkün olamayacağını öne sürmüştüm. Bu makalede ise, süreçte sözü edilen, akla gelen, dolaşımda olan çeşitli talepleri ve bu taleplerin Türk ve Kürt toplum kesimlerinde ne derece desteklendiğini ele alacağım.

Süreçte Sözü Edilen Talepler ve Muhtemel Destek Oranları

Aşağıdaki tabloda süreçte sözü edilen talepleri ilk kolonda kendime göre bazı kategorilere ayırdım:

1. Çoğu mevcut anayasaya ve yasalara uyum çerçevesinde olan, güven arttırıcı önlemler/önkoşullar başlığı altında değerlendirilebilecek talepler
2. Negatif barış (şiddete son verme, silahsızlanma) için gerekli olan talepler
3. Pozitif barış (demokratikleşme, eşitlik, sosyal adalet temelinde barış) için gerekli olan talepler
   1. Genel demokratikleşme talepleri
   2. Kürt meselesine özgü talepler
4. Mevcut süreçte sözü edilmeyen, maksimalist talepler

Mevcut süreçle ilgili yapılan kamuoyu yoklamalarının hepsini elden geçirdim.[1] Bu kamuoyu yoklamalarından yararlanarak, ama çoğu talep bu araştırmalarda sorgulanmadığı için büyük ölçüde kendi gözlemlerime dayanarak, ikinci ve üçüncü kolonlarda Türk ve Kürt toplum kesimlerinde her bir talep için destek düzeylerine dair tahminlerimi verdim. Dördüncü kolonda ağırlıklı genel toplum ortalaması var. Bu ağırlıklı ortalama için de güvenilir bir araştırmaya (KONDA, 2021) dayanarak Türkleri %77, Kürtleri ise %19 oranında aldım. Son kolonda ise Kürt ve Türk toplum kesimleri arasındaki destek farkını gösterdim. Tekrarlayayım, bu tablodaki ikinci ve üçüncü kolonlardaki destek oranları benim tahminlerim. Şimdiye kadar hiçbir yerde bu talepleri böylesi bir liste halinde derli toplu bir şekilde görmedim. Bu liste tabii ki eksik olabilir, eksikler benim eksikliğimdir. Ancak şimdiye kadar bu tür talep listelerinin hazırlanıp kamuoyunun tartışmasına sunulmamış olmasını da tarafların ciddi bir eksikliği olarak görmek mümkün. Aşağıdaki liste, eksiklerinin tamamlanması kaydıyla ve burada yapacağım tartışmanın dışında iki fayda daha sağlayabilir:

1. “Bu Kürtler de ne istiyorlar, Türklerin yapıp, sahip olup da onların yapamadığı, sahip olamadığı neler var?” diye soran geniş toplum kesimleri için özlü ve somut bir cevap sunabilir.
2. Kamuoyu araştırma kuruluşlarına mevcut süreçteki taleplere toplumsal desteğin gerçek düzeyini ölçme konusunda ayrıntılı bir liste sunabilir.

Şimdi tabloya geçelim, sonra da oradaki destek oranlarının bize gösterdiklerini tartışalım.

Hâkim söylemlerin değişmesi de mevcut Komisyon çalışmalarıyla olamaz. Toplumsal destek, oy oranları, yeniden seçilme baskısı altındaki siyasetçiler ve siyasi partiler, söz konusu taleplere destek oranları bu düzeydeyken kendileri için çok riskli adımlar atamazlar veya atarlarsa zaten tetikte bekleyen daha faşizan bir tepkiselliği kışkırtabilirler.

Destek Oranlarının Değerlendirmesi

Mevcut süreçte zaten masada olmayan, sözü edilmeyen (ya da sadece süreci baltalamak isteyenler tarafından sözü edilen) tablonun en sonundaki maksimalist talepleri bir kenara bırakırsak, listedeki bütün taleplere Kürtlerin çok yüksek oranda, Türklerinse çok daha düşük oranda destek veriyor olmaları ilk dikkat çeken gözlemdir. Bunun tek istisnası, her iki kesimin de PKK’nin silah bırakmasına çok yüksek oranda destek veriyor olmasıdır.

Türk tarafının destek düzeyinin görece yükselip Kürt tarafına biraz daha yaklaştığı talep grupları güven arttırıcı önlemler (A) ve genel demokratikleşme (C1) başlığı altındaki taleplerdir. Bu iki grup talep için Türkiye toplumunun tümü düşünüldüğünde oldukça geniş bir onay olmasına rağmen iktidarın adım atmadığı ve atma umudu da vermediği görülmektedir. Bu, kendi başına gayet manidar bir durumdur.

Öte yandan, iktidarın Kürt tarafıyla birlikte Meclis’teki Komisyon aracılığıyla birtakım adımlar atmaya hazırlandığı talepler tabloda negatif barış (B) başlığı altında toplanmış olan taleplerdir. Bu talepler açısından bakıldığında, PKK’nin silahsızlanması hariç diğer bütün taleplerde Türk ve Kürt toplum kesimlerinin destek oranları arasında uçurum olduğu görülmektedir. Destek oranları bu düzeyde kaldıkça bu konularda nasıl adım atılacağı meçhuldür. Türklerde hâkim olan söylem ve bu söylemin duygusal bagajı (Paker, 2025, 5 Ekim) bu taleplere daha yüksek düzeyde onay vermeye engeldir ve bu söylemin değişmesi için şimdiye kadar yapılan ciddi bir girişim yoktur.

Türk-Kürt meselesini demokratikleşme-eşitlik ve sosyal adalet çerçevesinde kalıcı olarak çözebilmek için gerekli olan ve tabloda Kürt meselesine özgü talepler (C2) başlığı altında toparlanan talepler için ise Türk tarafının hiç hazır olmadığı çok açıktır. Kürt tarafının pozitif barış yönünde bazı umutları olsa bile iktidar cenahından şimdiye kadar bu yönde bir perspektif paylaşılmamıştır. Giderek otokratikleşen bir iktidarın mevcut koşullarda bu konuda sadece sınırlı bir negatif barış peşinde olduğunu düşünmemiz için yeterince nedenimiz var (Paker, 2025, 6 Mayıs).

İktidar bloğu, otokratik yapısı gereği, toplumun büyük ölçüde onay verdiği taleplerden uzak durarak, bunun yerine (Türk tarafının) hiç hazır olmadığı bazı konularda adım atacakmış gibi yaparak (veya sahiden atmaya hazırlanarak) negatif barışa (“terörsüz Türkiye”) ulaşabileceğini sanıyor olabilir. Ancak bu konudaki hâkim söylemler değişmeden Türk tarafındaki destek oranları negatif barış talepleri için bile pek artamayacaktır. O hâkim söylemlerin değişmesi de mevcut Komisyon çalışmalarıyla olamaz. Toplumsal destek, oy oranları, yeniden seçilme baskısı altındaki siyasetçiler ve siyasi partiler, söz konusu taleplere destek oranları bu düzeydeyken kendileri için çok riskli adımlar atamazlar veya atarlarsa zaten tetikte bekleyen daha faşizan bir tepkiselliği kışkırtabilirler.

Bu düğümü çözmenin tek yolu, sistematik bir çabayla, örneğin kapsamlı ve resmi bir Hakikat ve Adalet Komisyonu ile, Türk-Kürt meselesinin köken nedenlerinin ve yüzyıl boyunca yapılan hak ihlallerinin raporlaştırılması, topluma etkin bir şekilde anlatılması ve başta siyasi liderler olmak üzere her yol kullanılarak bu konuda yeni bir söylemin hâkim kılınmasıdır. Böylesi bir çaba, demokratikleşme ve pozitif barış dinamiklerini de besleyeceği için iktidar bloğu tarafından tercih edilmemektedir. Mevcut süreçle ilgili önümüzdeki en büyük açmazlardan biri budur.

Kaynakça

KONDA Araştırma ve Danışmanlık (2021). Türkiye 100 Kişi Olsaydı. KONDA Araştırma ve Danışmanlık.

Paker, M. (2025, 6 Mayıs). Alaturka ve AlaKürdi barış işleri. Yeni Arayış.

Paker, M. (2025, 5 Ekim). “Süreçte” Üç Farklı Söylem Dairesi. Yeni Arayış.