Çocuklar ne zaman yalan söylemeli?

Burcu Ağca Karakaya

Çocuklara her zaman doğruyu söylemenin değerini öğretmek kadar, istisnai durumlarda güvenlik için gerçeği saklamanın da gerekli olabileceğini anlatmak önemlidir. “Koruyucu yalan” ve “aile şifresi” gibi yöntemler, onların hem dürüst hem de bilinçli olmalarını sağlar.

Çocuklarımıza her zaman doğruyu söylemelerini tembihliyoruz. Peki doğru mu yapıyoruz? Doğruluk, güven ilişkilerinin temelini oluşturur ve karakter gelişiminde kritik bir yer tutar. Ancak bazı durumlarda, özellikle güvenlik söz konusu olduğunda, çocukların doğruyu söylemek yerine kendilerini korumaya yönelik “koruyucu yalanlar” kullanmaları gerekebilir. Bu, pedagojik açıdan çok ince bir çizgidir. Çocuğa hem dürüstlüğün değerini öğretmek hem de tehlikeli durumlarda güvenliğini sağlayacak stratejiler kazandırmak gerekir.

Çocuklarımızın hayatta savunmasız kalmalarını önlemek için onlara gerekli olduğu zaman koruyucu yalan söylemesini mutlaka öğretmeliyiz. Örneğin, bir yabancı çocuğunuza ev adresini sorabilir veya yanında ebeveyninin olup olmadığını öğrenmek isteyebilir. Çocuğunuzun burada gerçeği söylemesi, onu risk altına sokabilir.

“Koruyucu Yalan” Nedir?

Koruyucu yalan, çocuğun kötü niyetli bir yabancıyla karşılaştığında güvenliğini sağlamak için gerçeği çarpıtması ya da alternatif bir cevap vermesidir. Bu, kasıtlı bir yalan değil kendini koruma tepkisidir. Bu tıpkı yangın tatbikatı yapmak için bir ateş yakıp onu söndürmek ya da trafik kurallarını, hataları göstererek uygulamalı öğretmek gibidir. Koruyucu yalan çocuklara erken yaşta kazandırılması gereken bir güvenlik becerisidir.

Bu yaklaşımda dikkat edilmesi gereken nokta, çocuğun doğruluk kavramında kafa karışıklığı yaşamamasıdır. Bunun için “Doğruyu söylemek çok önemlidir. Ama eğer biri sana zarar vermek isterse, kendini korumak için gerçekleri paylaşmak zorunda değilsin. Bu, kötü bir yalan değil; güvenlik için söylediğin bir cümledir.” şeklinde açıklamalar yapabilirsiniz.

Çocuklarımıza Koruyucu Yalan Söylemeyi Nasıl Öğretebiliriz?

Yaşa Uygun Dil Kullanma: “Yalan söylemek” yerine “koruma cümleleri” kavramı üzerinden anlatmak daha uygundur. Örneğin, “Sana evini sorarlarsa, adresi söylemek zorunda değilsin. Onun yerine ‘Ailemle buluşacağım, onlar beni birazdan alacak’ diyebilirsin.”

Senaryolar Üzerinden Rol Oynama: Parkta oynarken ya da okul dönüşünde yabancı birinin yaklaşıp soru sorması gibi senaryoları çocuğunuzla oyun şeklinde canlandırmak, bu beceriyi pekiştirir.

Alternatif Cümleler Üretme: Çocuğunuza, gerçeği söylemeden kendini güvende tutmasını sağlayacak cümleler öğretin. “Babam şurada beni izliyor.”, “Annem birazdan yanıma gelecek.”, “Adresimi bilmiyorum, ailem beni götürüyor.” gibi.

Güvenli Yetişkinleri Tanıtma: Çocuğunuz, kendini tehdit altında hissettiğinde kime başvurabileceğini bilmelidir. Polis, güvenlik görevlisi, öğretmen ya da tanıdığı bir aile dostu.

Açıklık ve Güven İlişkisi: Çocuğunuz bu tür durumlarda ne söylediğini eve geldiğinde sizinle paylaşabileceğini bilmelidir. Böylece onun güvenlik stratejilerini doğru uygulayıp uygulamadığını takip edebilirsiniz.

Aile Şifresi: Çocuklar için riskli bir durum da bir yabancının “Annen–baban seni bekliyor, seni onlara götüreceğim” demesiyle başlayabilir. Bu gibi durumlarda kullanılabilecek güçlü bir yöntem “aile şifresi”dir. Aile, yalnızca kendi arasında bildiği kısa bir kelime, sayı ya da sembol belirler. Çocuğunuzdan tanımadığın biri, onu anne ve babasının gönderdiğini söylerse aile şifresini sormasını isteyin. Eğer doğru şifreyi söyleyemezse onunla gitmemesi gerektiğini anlatın.Şifre sadece ebeveynlerin güvendiği bir yetişkine (örneğin teyze, dede, aile dostu) çocuğu almaya gittiğinde ve sadece gerektiğinde paylaşılmalıdır.Şifreyi pekiştirmek içinçocuğunuzla belirli aralıklarla “şifre oyunu” oynanabilirsiniz. Şifre sık sık değiştirilmemeli, ancak gizliliği bozulduğunda yenisi belirlenmelidir. Çocuğunuz, “şifreyi bilmeyen hiç kimseyle gitmemeliyim” mesajını net şekilde anlamalıdır.