İki Haftanın Bilançosu

Kurun yükselmesi birkaç sonuç doğuracaktır. Her şeyden önce Euro kurunun yükselmesi ihracatın ve turizm gelirlerinin ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerine ve Avrupalı turistlere dayanması nedeniyle olumlu sonuç yaratır. Buna karşılık ithalatımız ve dış borçlarımız ağırlıklı olarak dolara dayalı olduğu için dolar kurunun yükselmesi aleyhte sonuçlara yol açar.

En sonda söyleyeceğimi baştan söyleyeyim, bilançoyu sonra çıkarırım: Piyasalardaki çöküşün, ekonomideki bozulmanın nedeni protestolar, mitingler değil, İmamoğlu'nun gözaltına alınmasıdır. Toplumun önemli bir bölümü ve muhtemelen piyasalarda karar alıcı konumunda olan çok sayıda kişi ve kurum bu durumu bir yargı kararı olarak değil siyasal bir müdahale olarak algıladı. O gün henüz hiçbir protesto, miting falan yokken dolar kuru 41,5'e çıktı, borsa hızla düştü, devre kesiciler çalıştı, TCMB milyarlarca dolar satarak piyasaya müdahale etti, kamu kurumları milyarlarca liralık hisse satın alarak borsadaki çöküşü durdurmaya çalıştı. Bunlar olurken ortada ne protesto ne de miting vardı. Tıpkı faiz ve enflasyon meselesinde olduğu gibi neden - sonuç ilişkisini birbirine karıştırarak insanların kafası karıştırılıyor. Bugün içinde olduğumuz durumun nedeni protestolar değil, İmamoğlu'nun gözaltına alınmasıdır.

17 Mart Pazartesi günüyle başlayan haftaya girdiğimizde finansal piyasalarda durum şöyleydi (kaynaklar: TCMB İstatistikleri, Bloomberg HT, Tradingeconomics.com):

USD / TL Kuru: 36,60

Gösterge Faiz: 37,09

TCMB Gecelik Borç Verme Faizi: % 44

BIST 100 Endeksi: 10.811

CDS Risk Primi (5 yıllık): 242

19 Mart günü Ekrem İmamoğlu gözaltına alındı. Henüz protesto eylemleri, Saraçhane toplantıları başlamamıştı. O gün piyasalarda durum şöyleydi (kaynaklar aynı):

USD / TL Kuru: 37,90

Gösterge Faiz: 41,23

TCMB Gecelik Borç Verme Faizi: % 44

BIST 100 Endeksi: 9.860

CDS Risk Primi (5 Yıllık): 262

Açık bir şekilde görülüyor ki henüz hiçbir protesto ortada yokken yalnızca diploma iptali ve ardından gelen gözaltı ile piyasalar bozulmaya başlamıştı. Burada neden – sonuç ilişkisini bir kez daha açık biçimde ortaya koyalım: Finansal piyasalardaki çöküşün nedeni protestolar, gösteriler değil, İmamoğlu’nun diplomasının iptali, gözaltına alınması ve ardından tutuklanmasıdır. Protestolar ve gösteriler, neden değil sonuçtur.

USD/TL kurunun yükselmesi uygulanan para politikasının temelini oluşturan kur çıpasını yerinden oynattı. Bunun sonucu olarak yüksek TL faizi ve sabitleşen kurdan yararlanarak para kazanmak için carry trade yoluyla gelen yabancı yatırımcılar da döviz bozdurup TL’ye dönen yerli yatırımcılar da paniğe kapılarak yeniden dövize dönmeye yöneldiler. Piyasada panik arttı ve bunun üzerine yükselen USD/TL kurunu tutabilmek için TCMB piyasaya döviz satmaya başladı.

Piyasaların 28 Mart 2025 saat 14 itibarıyla görünümü şöyleydi (kaynaklar aynı):

USD / TL Kuru: 38,01

Gösterge Faiz: 45,53

TCMB Gecelik Borç Verme Faizi: % 46

BIST 100 Endeksi: 9.460

CDS Risk Primi (5 Yıllık): 294

TCMB’nin bugüne kadar piyasaya 30 milyar dolara yakın döviz sattığı tahmin ediliyor. Kuşkusuz bu satışlar TCMB’nin rezervlerinde ciddi kayıplara yol açtı. Kamu kurumları borsadaki değer düşüşünü durdurabilmek için milyarlarca liralık hisse senedi alımı yaptılar. TCMB, politika faizinin temelini oluşturan haftalık repo ihalesi yoluyla borç verme işlemini askıya alarak yerine gecelik borç verme uygulamasını devreye soktu ve bunu yaparken de faizi yüzde 44’ten 46’ya çıkardı. Böylece gecelik borç verme faizi politika faizi yerine geçti. TCMB’nin politika faizini artırmayıp gecelik borç verme faizini onun yerine yükseltmesinin nedeni hem siyasetçiye hem de dünyaya politika faizinin yüzde 42,5’te kaldığı izlenimi vermekti. Mesela sürekli güncellenen bu iki sitede TCMB faizi yüzde 42,5 görünüyor (https://www.cbrates.com/ ve https://tradingeconomics.com/turkey/indicators) TCMB, bu illüzyonu eskiden de uygulardı.

Kurun yükselmesi birkaç sonuç doğuracaktır. Her şeyden önce Euro kurunun yükselmesi ihracatın ve turizm gelirlerinin ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerine ve Avrupalı turistlere dayanması nedeniyle olumlu sonuç yaratır. Buna karşılık ithalatımız ve dış borçlarımız ağırlıklı olarak dolara dayalı olduğu için dolar kurunun yükselmesi aleyhte sonuçlara yol açar. Kurdaki yükselmenin bir başka olumsuz yanı enflasyonla mücadele uygulamasının temel dayanağı olan sıcak para girişi ve yerli yatırımcıların dolar bozdurması eğilimini düşürmesidir. Döviz bozdurulması kurun sabitleşme eğilimine girerek enflasyonu düşürme mekanizması yaratırken şimdi iş tersine dönmektedir. Kur geçişkenliği nedeniyle yükselen kur enflasyonu da yükseltir.

CDS risk priminin yükselmesi Türkiye’nin dış borçlanma maliyetlerini yükseltecektir. Gösterge faizin yükselmesi Hazine’nin iç borçlanma maliyetini yükseltecektir. TCMB’nin gecelik borçlanma faizini yükseltmesi sonucunda bankaların da mevduat faizlerini yükseltmesi bankaların maliyetini artıracak bu da ister istemez kredi faiz oranlarının dolayısıyla firmaların finansman maliyetlerinin artmasına yol açacaktır. Bütün bu saydıklarımızın da enflasyonu artırıcı etkiler yaratması kaçınılmazdır.    

Bundan sonra neler olur? 9 günlük bayram tatili piyasalara ister istemez durulma getirir, piyasa aldırmazlığı[i] devreye girer ve durulmaya katkı yapar. Ne var ki bu durulma, ortaya çıkan büyük güven kaybının ve karşılaşılan büyük maliyetin giderilmesini sağlayamaz.