Türkiye Cumhuriyeti Demokrasisi’ni kurtarmak (3): Temsilcilerin azli

Eğer ki bu ülkenin Cumhuriyet yönetimine sahip olduğu iddiasını devam ettireceksek; kapalı kapılar ardında değil halka açık şekilde siyaset yapmak durumundayız. Halktan kopuk hiçbir siyasi hareketin geleceğin Türkiye’sinde ne de dünyanın herhangi bir ülkesinde ayakta kalamayacağı

Daha önceki yazılarda ifade ettiğimiz üzere Türkiye Cumhuriyeti’nin elitist demokrasiden kurtarılıp halkın anayasal cumhuriyetine dönüştürülmesinin ilk şartı; dar bölge seçim sisteminin (single member district system) mutlaka anayasaya bir kurum olarak konulmasıdır. Bu meyanda üçlü saç ayağının ikinci şartı ise halk girişimi (teşebbüsü-public initiative), üçüncüsü ise temsilcilerin azli (recall) yani seçilmiş yönetenlere yine halk oylamasıyla görev süresi sona ermeden görevden el çektirilmesidir. Black’s Law Dictionary, temsilcilerin azlini yani recallı resmi görevli bir kişiye halk oylamasıyla görevden el çektirilmesi, bir üreticinin üretim hatasından dolayı bir ürünü tamir etmek veya yenisiyle değiştirmek için geri çağırması, bir yargı kararının gerçeklere dayalı veya hukuki sebeplerden dolayı iptal edilmesi şeklinde tarif etmiştir.

Temsilcilerin azli kurumu ilk olarak Atina Demokrasisinde uygulanmıştır. Günümüze gelince; Arjantin’de 1923 yılında ilk olarak Cordoba eyaletinde kabul edilmiştir. İlerleyen yıllarda Arjantin’de hem eyalet bazında hem de yerel bazda temsilcilerin azli uygulaması artmaya başlamıştır. Kanada’da 1999 yılında temsilcilerin azli için federal yasa teklifi yapılmıştır, fakat gerçekleşmemiştir. Alberta ve British Columbia eyaletlerinde yasalarda yer alan temsilcilerin azli ise hiç uygulanmamıştır. New Brunswick eyaletinde ise 1918 yılında bir kez başarılı bir şekilde uygulanmıştır. Kolombiya’da ise 1991 yılında anayasaya temsilcilerin azli referandumu konulmuştur. Almanya’da ise 16 eyaletten 11’inde belediye başkanları için temsilcilerin azli kurumu 1993-1999 yılları arasında kabul edilmiştir. Ayrıca beş eyalette eyalet milletvekilleri için de temsilcilerin azli kurumu vardır.

İsviçre’de federal seviyede temsilcilerin azli kurumu bulunmamaktadır, fakat altı kantonda yasama ve yürütme (sadece bu kantonlardan birinde yürütme) için temsilcilerin azli mekanizması vardır. Birleşik Krallık’ta ise 2014 yılında sadece milletvekilleri için yapılan temsilcilerin azli yasa teklifi (milletvekilinin seçildiği bölgedeki seçmenin % 10’unun imzasıyla) 2015 yılında yürürlüğe girmiş (Recall of MPs Act 2015) ve ilk uygulaması 2018 yılında gerçekleşmiştir. Venezuela Anayasası 72. maddesine göre ise Cumhurbaşkanı da dahil seçilmiş herhangi bir kişi temsilcilerin azli referandumuyla görevden alınabilmektedir. 2004 yılında anayasanın bu hükmüne (seçmenin % 20’sinin imzasıyla) dayanılarak yapılan oylama sonucunda Başkan Chavez % 59.25 oy ile görevinde kalmaya devam etmiştir.

ABD’ye gelince; 1787 Philadelphia Anayasa Konvansiyonu görüşmelerinde Virginia planı olarak Temsilciler Meclisi için temsilcilerin azli kurumu teklif edilse de Anayasa Konvansiyonu’nda reddedilmiştir. Günümüz ABD’sinde 39 eyalette (federe devlette) yönetim için seçilmiş olanlara; özellikle eyalet devletinde yürütmenin en tepesi olan valiler için uygulanabilecek recall kurumu vardır. ABD’de şimdiye kadar valiler için sadece iki defa recall (temsilcilerin azl) başarılı bir şekilde gerçekleşmiştir. 1921 yılında North Dakota Valisi Lynn Frazier eyalet devletinin sanayi kuruluşlarına sahip olmasını savunmaktaydı, bu ihtilaf nedeniyle yapılan recall ile % 50.94 ile görevinden el çektirilmiş, diğeri ise 2003 yılında California Valisi Gray Davis’e;17 Kasım 2003’te gerçekleşen recall oylamasıyla (o dönemde bu olaya ve California eyaleti vatandaşlarının hararetli tartışmalarına canlı olarak şahit olmuştum, San Diego, California’da, 2003-2004 yıllarında California Western School of Law’da LLM yani hukuk mastırı eğitimimi alırken) % 55.4 oy oranıyla görevinden el çektirilmiştir. Ardından vali olarak Arnold Schwarzenegger yerine seçilmiştir. California’da sıklıkla eyalet yasama organı temsilcileri, belediye başkanları, savcılar ve hakimler, kısaca seçimle göreve gelen herkes için recall uygulanmaktadır. İlginç bir şekilde ABD’de GSMH’sı en yüksek eyalet California’dır ($ 4,103 trilyon). 2024 yılında ABD, Çin ve Almanya’dan sonra California dünyanın dördüncü büyük ekonomisine sahiptir. Böylece Japonya’nın ekonomisini de geçmiştir. Rakamlar asla yalan söylemez, yeter ki liyakat ehl-i insanlar iş başında olsun.

Sonuç yerine...

Yineleyerek ifade etmiş olalım ki; günümüzde demokrasiler artık mecburi istikamet olarak halkın yönetimi olan cumhuriyete evrilmektedir. Artık seçkinci yani milli egemenliğe dayalı demokrasileri savunmanın elitizme hizmet ettiği bariz şekilde görülmektedir. Bu nedenle halk egemenliğine dayalı bir anayasal cumhuriyetin inşası için acilen bu ülkenin samimi ve dürüst insanlarınca bir an önce yeni bir anayasa hazırlanıp uygulamaya konulmalıdır. Eğer ki bu ülkenin Cumhuriyet yönetimine sahip olduğu iddiasını devam ettireceksek; kapalı kapılar ardında değil halka açık şekilde siyaset yapmak durumundayız.

Halktan kopuk hiçbir siyasi hareketin geleceğin Türkiye’sinde ne de dünyanın herhangi bir ülkesinde ayakta kalamayacaktır. Hayatta en büyük silah yalansız ve net olmaktır. Faniler içinde sözün en güzelini söyleyen ne buyurmuş: “Bizi aldatan, bizden değildir,” (Tirmizi, Birr, 41). Çok açık ve net değil mi! Eğer birisi aldatıyor ve yalan söylüyorsa, demek ki...Bir gün tüm perdeler açılır ve hakikat ortaya çıkar...Yalanı hayatının merkezine koyanlar...Sizler hala kumpasa uğramış insanların hakkını gaspediyor ve oyun oynamaya devam ediyorsanız, Allah’ın size hesap sormayacağını mı zannediyorsunuz! “...De ki: Bekleyin bakalım, şüphe yok ki ben de sizinle beraber bekliyorum!” (Yunus, 102. ayet).