Napolyon’un başkenti, Kanal İstanbul’la rantın Gotham’ına dönüşürken

Napolyon “Dünya tek devlet olsaydı başkenti İstanbul olurdu” dediğinde, bu şehrin bir gün Gotham’ın karanlık bir yansımasına dönüşeceğini öngöremezdi. İnce kalem gibi minareleri ve  kuleleri, sisli Boğazı ve geceyi ışıtan yakamozlarıyla;  İstanbul, yüzyıllardır çizgi roman sayfalarını andırıyordu. Son çeyrek yüzyıl ise bu benzerliği estetikten koparıp manga gerçeğine taşıdı.

Türkiye’nin yalnızca yüzde birini bile kaplamayan 5.500 km²’lik bir alan, 15,7 milyonluk nüfusla ülkenin %18,3’ünü barındırıyor. Aynı bölge GSYH’nin %30,4’ünü, ihracatın %42’sini, vergi gelirlerinin %46’sını, banka mevduatlarının %55’ini üretiyor. Şehir, Gotham’ın tepelerindeki malikânelerle dar sokaklara sıkışmış yoksul mahalleleri arasında adeta bir  uçurumu andırıyor: Bir yanda yeni lüks yerleşimler, diğer yanda şehrin zorlaşan koşullarında mücadele eden milyonlar.

Erdoğan 2013’te “İstanbul’a ihanet ettik, hâlâ da ediyoruz” diyerek bu dönüşümün çorbasındaki tuzu kabul etmişti.

Gazeteci Hazal Ocak’ın 2018’de Cumhuriyet’te yayımladığı “Emsalsiz İhanet” haber dizisi, bu sürecin rakamlarını ortaya koydu: 76 mega proje için yapılan imar değişiklikleriyle 12,4 milyon m² fazladan inşaat izni verildi, 240 milyar TL’yi aşan ek ve haksız rant doğdu.

Kuzey Ormanları, Gotham’ın Narrows bölgesini hatırlatan yeşil bir alandı; üçüncü köprü, dev havalimanı ve tünellerle 8 bin hektarlık kısmı yok oldu. Şehrin akciğerleri daraldı, beton kuleler yükseldi.

Tam göbekte ise Fikirtepe var: 2012’de “kentsel dönüşüm” diye başlanan proje, bugün İstanbul’un en çarpıcı açık yarası. Gotham’ın bir portresi Kadıköy’ün kalbinde: yolları moloz, beton,  cam ve çelik kulelerden ibaret gerçek bir “no man’s land”.

İstanbul artık sadece bir benzetme değil; Gotham’ın gerçek hayattaki izdüşümü gibi duruyor. Kanal projesi bu metaforun ateşini harlıyor. Nüfus neden artmıyor diye hayıflananlara ise Napolyon döneminden kalma antika bir ayna gerekiyor.

Kanal İstanbul ise bu dönüşümün en büyük adımı, Gotham’ın en rakipsiz metaforu olma yolunda: 45 kilometrelik yapay su yolu, şehri fiziksel olarak ikiye ayırıyor. Kanalın rant çeperi yeni bir merkezî bölgeye dönüşüyor. 2025 itibarıyla Arnavutköy Yenişehir’de 24 bin konut hızla inşa ediliyor; Sazlıdere Barajı’nın çevrelenmesiyle İstanbul’un 24 günlük içme suyu kaynağı risk altına giriyor. Proje, aynı zamanda sınıfsal ayrışmayı daha görünür kılıyor.

Ekrem İmamoğlu 2019-2025 arasında bu projeye en sert muhalefeti yürüttü. “Bu kanal İstanbul’u bitirir” dedi, planları durdurmaya çalıştı. Uğradığı hukuksal müdahale ve siyasi yasaklar tam da inşaatların ve ihale süreçlerinin hızlandığı döneme denk geldi.

Ranta dayalı yapılaşma nüfus artışını  beslemiyor; tam tersine yavaşlatıp tersine çeviriyor. Bebek arabası yerine hafriya kamyonu görüyoruz artık ana caddelerde; rant kuleleri yükselirken beşikteki bebek sayısı düşüyor, nüfus piramidi ters dönüyor.

Gotham’ın en karanlık yanı da bu değil mi? Suç oranı artarken , doğurganlık oranı çöküyor; şehir rantla şişerken  yeni nesle  yer kalmıyor.

Napolyon’un “dünyanın başkenti” diye imrendiği şehir hala  Allahın  bahşettiği doğal su yoluyla tanımlanıyor. Boğaz birleştirirken, tasarlanan kanal yeni bir çizgi çekiyor. Şehrin valisi kedilerin fıtratının değişmesinden yakınırken Allahın yarattığı su yoluna kuma getirmenin doğanın dengesini nasıl etkileyeceği konusunda suskunluk yasası geçerli oluyor.

Gotham’ın karanlık silueti artık sadece rantla dönüşen  Boğaz’ın sırtlarında değil, Kanalla  yükselen beton ormanlarında da beliriyor. Türkiye’nin kalan  %99’’una   dağılmış milyonlar refah talep ederken, bu dar alanda ekonominin üçte birini obez bir  hal içinde tüketen bu şehirden hâlâ daha fazlası talep ediliyor.

İstanbul artık sadece bir benzetme değil; Gotham’ın gerçek hayattaki izdüşümü gibi duruyor. Kanal projesi bu metaforun ateşini harlıyor .Nüfus neden artmıyor diye hayıflananlara ise Napolyon döneminden kalma antika bir ayna gerekiyor.

Notlar / Kaynaklar

Hazal Ocak, “Emsalsiz İhanet” haber dizisi, Cumhuriyet, 2018

“İmamoğlu’ndan Kanal İstanbul tepkisi: Yokluğumu fırsat bilip 24 bin konut inşaatına başladılar”, BBC Türkçe, 2025

TÜİK 2024-2025 nüfus ve alan verileri; GSYH, ihracat, vergi payları (ISO & TÜİK 2023-2024)

Erdoğan’ın “İstanbul’a ihanet ettik” açıklaması, 2013

Kanal İstanbul Yenişehir ve 24 bin konut verileri, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı & TOKİ 2025 duyuruları