Sağlıkta şiddette yeni başlık (1): Bir sağlık sigortası genel müdürünün öldürülmesi

Toplumun en azından bir kesiminin, planlı bir şiddet eyleminde bulunan anti-kahraman Mangione’den kahraman yaratması, bir toplumsal mesele olarak sağlığın ABD’de geldiği boyutun ciddiyetini gösteriyor.

Türkiye son yıllarda sağlıkta şiddet dendiğinde, hasta yakınlarının doktorlara yönelik fiziki saldırıları akla geliyor. Oysa Amerika Birleşik Devletleri’nde sağlıkta bambaşka bir şiddet türü gördük. 4 Aralık 2024’te New York şehrinde, United Healthcare adlı ABD’nin en büyük sağlık sigortası şirketinin genel müdürü olan Brian Thompson öldürüldü. New York gibi heryeri kameralar ve dronlarla kontrol edilen bir şehirde böyle bir cinayet işlenmesi; tespit edilen zanlının New York’tan Pennsylvania eyaletine kadar otobüsle kaçabilmiş olması; burada Alttona adlı küçük bir yerdeki McDonalds’ta maskeli ve beyzbol şapkalı olarak otururken, çalışan bir görevlinin dikkati sayesinde ve olaydan ancak beş gün sonra yakalanabilmesi hayretle karşılandı. Dahası, zanlının tabancasından çıkan mermilerin üstünde, sağlık sigortası şirketlerinin, talepleri meşru ve haklı olsa da, sigortalılara ödeme yapmamak için kullandığı söylenen 3D (deny-defend-depose)[1]  “geciktir”; “talebi reddet”;  ve “mahkemede savun” olarak çevrilebilecek taktiklerin yazılı olmasıydı[2].

Daha hayret verici olansa, insan öldürme suçunu işlediği iddia edilen zanlı Luigi Mangione’nin TikTok ve diğer mecralarda adeta kahramana dönüşmesiydi. Influencerların ona şarkılar söylediği hatta yüzlerine dövmesini yaptırdığı söylendi[3]. Mangione insan öldürmekle suçlanır suçlanmaz, hukuki savunması için bir bağış kampanyası başlatılarak, 30.000 Dolar bağış toplandı[4]. Bulunduğu tutukevinde, dışarı çıkarıldığını duyan diğer tutukluların “Luigi’yi salın” diye bağırdığı hatta polislerin dahi kendisine sempati ile yaklaştığı[5] hatta Pennsylvania’dan New York’a hakim karşısına çıkarılmak için getirildiğinde, mahkemenin dışında “Luigi bizi özgürleştirdi” yazan pankartlar taşıyan kişiler olduğu anlaşılıyor[6]. Son olarak, Amazon’da on dört sene önce yazılmış olan ve sigorta şirketlerinin 3D stratejisinden bahseden kitap çok satan oluverdi[7].

Mangione’nin ABD’deki çözülememiş önemli bir toplumsal sorun olan sağlığa parmak bastığı açık. Bu yazıda daha çok işlenen suç, fail ve onu buna ittiği düşünülen nedenlerden bahsedeceğim.

Ortada silahı, hedefi, mesajı belli ve ardında delil bırakmayacak yöntemler düşünülerek planlanmış bir şiddet eylemi bulunuyor. Hatta enerjisini plan yapmaya ayırdığı iddiasını güçlendirecek şekilde, Mangione son altı ayda aile ve arkadaşları ile tüm temasını kesmiş.

Planlı bir cinayet ve anti-kahraman zanlısı

Öncelikle, polisin olay yerinden topladığı video kayıtlarında, Mangione elindeki silahı profesyonel bir şekilde tutarken görünüyor. Hatta, polisin “hayalet silah” adını verdiği birçok yerden toplanmış parçalarla oluşturulmuş olan bu tabanca, tutukluk yapmasına rağmen, Mangione bunu giderip, hedefindeki kişiye ateş etmeye devam edebiliyor. Bir güvenlik uzmanının yorumuna göre, bunu yapabilmek “kolay bir şey değil”[8]. Ayrıca, silahının susturucusu var.

Dahası, Mangione cinayet için on gün önceden şehre sahte kimlikle gelmiş. Harcamalarını hep nakit parayla yapmış. Kaldığı yerdeki iki saniye dışında yüzünü hep saklamış. Olay yerinden kaçtıktan sonra New York polisi tarafından Central Park’ta sırt çantası bulunduğunda içinden Monopoly paraları ve sağlık sigortası şirketlerine yönelik nefretini içeren bir manifesto çıkmış. Nitekim bu manifestoya göre “parazit” olarak bahsettiği “sağlık sigortacıları fazla güçlü ve aşırı kar için ülkemizi istismar etmeye devam ediyorlar”[9]. (Benzer sözleri içinde elleri kelepçeli ve portakal rengi tutuklu üniformasıyla bulunduğu araçtan indirilirken kameralar karşısında da söyledi[10]). Kısaca, ortada silahı, hedefi, mesajı belli ve ardında delil bırakmayacak yöntemler düşünülerek planlanmış bir şiddet eylemi bulunuyor. Hatta enerjisini plan yapmaya ayırdığı iddiasını güçlendirecek şekilde, Mangione son altı ayda aile ve arkadaşları ile tüm temasını kesmiş.

Zanlıya geçersek, Luigi Mangione Baltimore’da hali vakti oldukça yerinde bir ailenin, prestijli özel okullarda okumuş (hem lise hem bir Ivy League üniversitesi olan University of Pennsylvania’daki bilgisayar mühendisliği bölümü) ve bunları dereceyle bitirmiş, daha 26 yaşındaki evladı. Arkadaşları, kronik bel ağrısı çektiğini, kendisine pek fayda sağlamayan ve birçok ülkede vazgeçilen bir ameliyat olduğunu ve hatta ameliyat sonrası röntgenini sosyal medyada paylaştığını söylüyor. Bilindiği kadarıyla- sağlık sigortasına dair bir sorun yaşamış değil. Nitekim, sosyal medyadaki varlığına bakıldığında, kendisiyle ilgili yadırgatıcı bir durum olmadığı ifade ediliyor[11]. Kısaca, ortada Thompson’a yönelik bir eyleme dayanak teşkil edebilecek şahsi bir öç durumu bulunmuyor. Ancak, karısının ifadesine göre, Thompson daha önce tehdit aldığı gibi, LinkedIn sayfasından da şirketin reddettiği sigorta tazmin talepleri nedeniyle birçok insanın kendisine kızgın olduğu görülüyor[12].

“Mangione kahraman değil”

Toplumun en azından bir kesiminin, planlı bir şiddet eyleminde bulunan anti-kahraman Mangione’den kahraman yaratması, bir toplumsal mesele olarak sağlığın ABD’de geldiği boyutun ciddiyetini gösteriyor. Mangione’nin yakalandığı eyalet olan Pennsylvania’nın valisi (ve eski eyalet savcısı) Josh Shapiro, insanların sağlık sistemiyle ilgili hayal kırıklığını anladığını, meslek hayatında bunu gündeme getirmek için çalıştığını ancak ABD’de siyasa farklılıklarının yahut bir görüş açısını savunma yolunun planlı bir şiddet eyleminden geçmediğini, Mangione’nin kahramanlaştırılmasını onaylamadığını, başkalarının da bunu benimsememesi gerektiğinin altını çizerek, Mangione’nin kahraman olmadığını açıkça söyledi[13]. Siyasa sorunlarının şiddetle “çözümü”ne yönelik haklı uyarısı, konunun siyasetin gündemine alınmasını talep etmeyen tavrı karşısında biraz sönük kaldı denebilir. Özellikle adının daha birkaç ay önce Kamala Harris’in başkan yardımcısı adaylarından birisi olarak geçmiş, salıncak eyaletlerden birinde başarılı bir vali olması karşısında.

Bu anlamda, sağlık konusu kimsenin elini atmak istemeyeceği bir noktaya gelmiş izlenimi veriyor. Netflix’in 2008’de yayınlanan popüler dizisi Breaking Bad’de[14] ifadesini bulan ve sıradan adamı kimya öğretmeni Walter White karakterinin temsil ettiği, “iyi insanı kanun dışılığa iten kötü sistem” söylemi oldukça yaygın. (ABD’de sağlık sistemi ve sağlık sigortasına dair bir çok film ve belgesel de bulunuyor). Diğer yandan, Mangione’nin davranışının Amerikalı olmayan bir yanı olduğu, genelde Amerikalılar’ın iş dünyasını saygın bulduğu da ifade ediliyor[15].

Bir sonraki yazıda sağlık alanında siyasa geliştirmek ve alandaki anlaşmazlıklara kazan-kaybet ekseninde yaklaşmak yerine, başka yaklaşımları ortaya koymaya çalışacağım.

---